Maar terwijl eerder de nadruk lag op de mogelijkheid voor iedereen om een bijdrage aan de samenleving te leveren, lijkt het accent de afgelopen jaren te zijn verschoven. Meer en meer leeft de gedachte dat de bijdrage aan de samenleving niet meer zo vrijblijvend is. Er wordt meer van de burgers verwacht en er mag minder van de overheid worden verwacht, zo is de teneur, zeker in tijden van bezuinigingen. “Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country”, om met John F. Kennedy te spreken.
Hoewel enerzijds de zorgplicht van de overheid op diverse terreinen wordt aangescherpt, is er anderzijds het besef dat niet alles van de overheid mag worden verwacht, maar dat burgers zelf in actie moeten komen om de samenleving tot een samenleving te maken. Taken worden overgeheveld van de rijksoverheid naar lagere overheden (denk bijvoorbeeld aan de overheveling van de jeugdzorgtaken naar de gemeenten) en de lagere overheden wijzen meer en meer op de eigen verantwoordelijkheid van mensen bij de uitvoering van de hen toebedeelde taken.
De afschuiving van de taken van rijksoverheid naar lagere overheden is grotendeels ingegeven door bezuinigingen. De rijksoverheid hevelt niet alleen taken over, maar kort op de budgetten. Gemeenten moeten dezelfde taken uitvoeren met minder geld. Hoe dat moet en of daarmee de dienstverlening beter wordt, is iets waar veel minder over is nagedacht dan over de financiële voordelen voor de rijksoverheid. Dezelfde financiële zorgen maken dat de gemeenten hun inwoners aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid. We zijn geen (dure) klanten meer van de overheid en mogen ons daarom zeker niet meer als zodanig gedragen.
We moeten zelf aan de slag. De overheid heeft nog wel tot taak randvoorwaarden te scheppen, maar binnen die kaders zullen we zelf initiatieven moeten ontplooien. Dat geeft veel mogelijkheden om zelf weer grip te krijgen op de inrichting van de samenleving en overal om ons heen zien we dat er initiatieven genomen worden. Wat we doen en wat we kopen, waarin we investeren en waar we onze tijd en energie aan besteden, zal bepalend zijn voor de wijze waarop de samenleving er over 10 of 20 jaar uit zal zien.
De aandacht voor de eigen verantwoordelijkheid is prachtig mits we er voor waken dat eigen verantwoordelijkheid niet wordt vertaald met alleen zorgen voor jezelf. Daar hebben we al genoeg voorbeelden van gezien in tijden van ongebreidelde marktwerking. Eigen verantwoordelijkheid betekent je eigen broek ophouden waar dat kan en die van een ander ophouden waar dat nodig is. Niet iedereen heeft dezelfde capaciteiten en kansen. Dat verschilt van persoon tot persoon en per persoon is dat verschillend per levensfase. Daar moeten we rekening mee houden.
Deze ontwikkeling is bij uitstek iets dat past bij het gedachtegoed van GroenLinks: geen alles verzorgende staat die het voor de burgers allemaal wel regelt en evenmin een onbeperkt geloof in de marktwerking als regulerend mechanisme. We zitten in het vrije veld daartussen en de mogelijkheden die dat biedt moeten we benutten.
We gaan een mooie tijd tegemoet….
Lammert van Dijk